सरस्वती पूजा विधि

सरस्वती पूजा विधि, Saraswati Pooja Vidhi in Hindi, मान्यता यह है कि ज्ञान की देवी श्री सरस्वती जी की अराधना पूजा करने से ज्ञान की प्राप्ति होती है। देवी सरस्वती हिन्दू धर्म की देवी हैं। इन्हें साहित्य, कला और स्वर की देवी माना जाता है। हर वर्ष की माघ शुक्ल पंचमी अर्थात वसंत पंचमी को देवी सरस्वती की विशेष पूजा अर्चना की जाती है। स्वंय भगवान श्री कृष्ण ने सर्वप्रथम सरस्वती जी की पूजा की थी। इन्हें श्वेत रंग अतिप्रिय है।

Saraswati Pooja Pooja Vrat Vidhi
Advertisement

सरस्वती माता की पूजा करने वाले को सबसे पहले मां सरस्वती की प्रतिमा अथवा तस्वीर को सामने रखकर उनके सामने धूप-दीप और अगरबत्ती जलानी चाहिए। इसके बाद पूजन आरंभ करनी चाहिए। सबसे पहले अपने आपको तथा आसन को इस मंत्र से शुद्घ करें :-

"ऊं अपवित्र : पवित्रोवा सर्वावस्थां गतोऽपिवा।
य: स्मरेत् पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तर: शुचि:॥"

इन मंत्रों से अपने ऊपर तथा आसन पर 3-3 बार कुशा या पुष्पादि से छींटें लगायें फिर आचमन करें - "ऊं केशवाय नम:, ऊं माधवाय नम:, ऊं नारायणाय नम:" फिर हाथ धोएं, पुन: आसन शुद्धि मंत्र बोलें :-

"ऊं पृथ्वी त्वयाधृता लोका देवि त्यवं विष्णुनाधृता।
त्वं च धारयमां देवि पवित्रं कुरु चासनम्॥"

शुद्धि और आचमन के बाद चंदन लगाना चाहिए। अनामिका उंगली से श्रीखंड चंदन लगाते हुए यह मंत्र बोलें :-

"चन्दनस्य महत्पुण्यम् पवित्रं पापनाशनम् ।
आपदां हरते नित्यम् लक्ष्मी तिष्ठतु सर्वदा।।"

बिना संकल्प के की गयी पूजा सफल नहीं होती है इसलिए संकल्प करें। हाथ में तिल, फूल, अक्षत मिठाई और फल लेकर यह मंत्र बोलें - "यथोपलब्धपूजनसामग्रीभिः भगवत्या: सरस्वत्या: पूजनमहं करिष्ये|" इस मंत्र को बोलते हुए हाथ में रखी हुई सामग्री मां सरस्वती के सामने रख दें। इसके बाद गणपति जी की पूजा करें।

गणपति पूजन:-

हाथ में फूल लेकर गणपति का ध्यान करें। मंत्र पढ़ें :-

"गजाननम्भूतगणादिसेवितं कपित्थ जम्बू फलचारुभक्षणम्।
उमासुतं शोक विनाशकारकं नमामि विघ्नेश्वरपादपंकजम्।।"

हाथ में अक्षत लेकर गणपति का आवाहन करें - "ऊं गं गणपतये इहागच्छ इह तिष्ठ।।" इतना कहकर पात्र में अक्षत छोड़ें। तथा अर्घा में जल लेकर यह मंत्र बोलें :-

"एतानि पाद्याद्याचमनीय-स्नानीयं, पुनराचमनीयम् ऊं गं गणपतये नम:।
रक्त चंदन लगाएं: इदम रक्त चंदनम् लेपनम् ऊं गं गणपतये नम: ।।

इसी प्रकार श्रीखंड चंदन बोलकर श्रीखंड चंदन लगाएं। तथा यह मंत्र बोलते हुए सिन्दूर चढ़ाएं - "इदं सिन्दूराभरणं लेपनम् ऊं गं गणपतये नम:।" दुर्वा और विल्बपत्र भी गणेश जी को चढ़ाएं। गणेश जी को वस्त्र पहनाएं तथा यह मंत्र बोलें - "इदं पीत वस्त्रं ऊं गं गणपतये समर्पयामि।" पूजन के बाद गणेश जी को प्रसाद तथा मिष्टान अर्पित करते हुए यह मंत्र बोलें :-

"इदं नानाविधि नैवेद्यानि ऊं गं गणपतये समर्पयामि:।
इदं शर्करा घृत युक्त नैवेद्यं ऊं गं गणपतये समर्पयामि:।।"

प्रसाद अर्पित करने के बाद आचमन करायें - "इदं आचमनयं ऊं गं गणपतये नम:।" इसके बाद पान सुपारी चढ़ायें - "इदं ताम्बूल पुगीफल समायुक्तं ऊं गं गणपतये समर्पयामि:।" अब एक फूल लेकर गणपति पर चढ़ाएं - "एष: पुष्पान्जलि ऊं गं गणपतये नम:" इसी प्रकार से नवग्रहों की पूजा करें। गणेश के स्थान पर नवग्रह का नाम लें।

कलश पूजन :-

घड़े या लोटे पर मोली बांधकर कलश के ऊपर आम का पल्लव रखें। कलश के अंदर सुपारी, दूर्वा, अक्षत, मुद्रा रखें। कलश के गले में मोली लपेटें। नारियल पर वस्त्र लपेट कर कलश पर रखें। हाथ में अक्षत और पुष्प लेकर वरूण देवता का कलश में आह्वान करें:-

"ओ३म् त्तत्वायामि ब्रह्मणा वन्दमानस्तदाशास्ते यजमानो हविभि:।
अहेडमानो वरुणेह बोध्युरुशंस मान आयु: प्रमोषी:।
अस्मिन कलशे वरुणं सांगं सपरिवारं सायुध सशक्तिकमावाहयामि ।
ओ३म्भूर्भुव: स्व:भो वरुण इहागच्छ इहतिष्ठ स्थापयामि पूजयामि॥

इसके बाद जिस प्रकार गणेश जी की पूजा की है उसी प्रकार वरूण और इन्द्र देवता की पूजा करें।

सरस्वती पूजन (Saraswati Pooja) :-

सबसे पहले माता सरस्वती का ध्यान करें :-

या कुन्देन्दु तुषारहार धवला या शुभ्रवस्त्रावृता। या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्मासना ।।
या ब्रह्माच्युतशंकरप्रभृतिभिर्देवैः सदा वन्दिता। सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाड्यापहा ।।

शुक्लां ब्रह्मविचारसारपरमांद्यां जगद्व्यापनीं । वीणा-पुस्तक-धारिणीमभयदां जाड्यांधकारपहाम्।।
हस्ते स्फाटिक मालिकां विदधतीं पद्मासने संस्थिताम् । वन्दे तां परमेश्वरीं भगवतीं बुद्धिप्रदां शारदाम्।।

इसके बाद सरस्वती देवी की प्रतिष्ठा करें। हाथ में अक्षत लेकर बोलें - "ॐ भूर्भुवः स्वः महासरस्वती, इहागच्छ इह तिष्ठ।" इस मंत्र को बोलकर अक्षत छोड़ें। इसके बाद जल लेकर - "एतानि पाद्याद्याचमनीय-स्नानीयं, पुनराचमनीयम्।" प्रतिष्ठा के बाद स्नान कराएं :-

"ॐ मन्दाकिन्या समानीतैः, हेमाम्भोरुह-वासितैः स्नानं कुरुष्व देवेशि, सलिलं च सुगन्धिभिः। ॐ श्री सरस्वतयै नमः।।"

इसके बाद "इदं रक्त चंदनम् लेपनम्" बोलकर रक्त चंदन लगाएं तथा "इदं सिन्दूराभरणं" बोलकर सिन्दूर लगाएं :-

"ॐ मन्दार-पारिजाताद्यैः, अनेकैः कुसुमैः शुभैः। पूजयामि शिवे, भक्तया, सरस्वतयै नमो नमः। ॐ सरस्वतयै नमः।।

"पुष्पाणि समर्पयामि।" इस मंत्र से पुष्प चढ़ाएं फिर माला पहनाएं। अब सरस्वती देवी को "इदं पीत वस्त्र समर्पयामि" कहकर पीला वस्त्र पहनाएं।

नैवैद्य अर्पण :-

पूजन के पश्चात देवी को "इदं नानाविधि नैवेद्यानि ऊं सरस्वतयै समर्पयामि" मंत्र से नैवैद्य अर्पित करें। मिष्टान अर्पित करने के लिए मंत्र- "इदं शर्करा घृत समायुक्तं नैवेद्यं ऊं सरस्वतयै समर्पयामि" बालें। प्रसाद अर्पित करने के बाद आचमन करायें। "इदं आचमनयं ऊं सरस्वतयै नम:।" इसके बाद पान सुपारी चढ़ायें- "इदं ताम्बूल पुगीफल समायुक्तं ऊं सरस्वतयै समर्पयामि।" अब एक फूल लेकर सरस्वती देवी पर चढ़ाएं और बोलें- "एष: पुष्पान्जलि ऊं सरस्वतयै नम:।" इसके बाद एक फूल लेकर उसमें चंदन और अक्षत लगाकर किताब रख दें।

पूजन के पश्चात् सरस्वती माता के नाम से हवन करें। इसके लिए भूमि को स्वच्छ करके एक हवन कुण्ड बनाएं। आम की अग्नि प्रज्वलित करें। हवन में सर्वप्रथम "ऊं गं गणपतये नम: स्वाहा" मंत्र से गणेश जी एवं "ऊं नवग्रह नमः स्वाहा" मंत्र से नवग्रह का हवन करें, तत्पश्चात् सरस्वती माता के मंत्र "ॐ सरस्वतयै नमः स्वहा" से 108 बार हवन करें। हवन का भभूत माथे पर लगाएं। श्रद्धापूर्वक प्रसाद ग्रहण करें इसके बाद सभी में वितरित करें।

नोट :- आपको ये पोस्ट कैसी लगी, कमेंट्स बॉक्स में जरूर लिखे और शेयर करें, धन्यवाद

Advertisement
Advertisement

Related Post

Categories